Trong nghệ thuật, ánh sáng là yếu tố quan trọng, góp phần định hình không gian, tạo cảm giác về chiều sâu và thể hiện sắc thái cảm xúc. Đánh sáng không chỉ là việc sắp xếp nguồn sáng mà còn là cách chúng ta hiểu và sử dụng ánh sáng để truyền tải thông điệp, tạo hiệu ứng thị giác mạnh mẽ và mang đến sự sống động cho tác phẩm. Trong bài viết này, cùng SAMA khám phá cách đánh sáng trong thiết kế 3D nhé!

Khái niệm cơ bản về ánh sáng

Trong thiết kế 3D, ánh sáng cũng quan trọng không kém như trong quay phim điện ảnh, vì nó ảnh hưởng trực tiếp đến cách người xem cảm nhận về không gian, hình khối và chi tiết của cảnh.

Để nắm bắt cách đánh sáng hiệu quả, người nghệ sĩ cần hiểu rõ các yếu tố cơ bản của ánh sáng.

• Nguồn sáng: Ánh sáng có thể đến từ nguồn tự nhiên (mặt trời) hoặc nhân tạo (đèn). Mỗi loại nguồn sáng mang đến một hiệu ứng khác nhau và yêu cầu cách xử lý riêng biệt.
• Hướng ánh sáng: Hướng của nguồn sáng quyết định cách bóng tối rơi xuống và hình dạng của chúng. Ánh sáng từ trên cao có thể tạo ra bóng dài, trong khi ánh sáng từ bên cạnh làm nổi bật bề mặt và kết cấu.
• Cường độ ánh sáng: Cường độ thể hiện độ sáng tối của ánh sáng chiếu lên vật thể. Cường độ mạnh sẽ tạo ra bóng sắc nét, còn cường độ yếu làm mờ đi các chi tiết và tạo ra không gian mềm mại hơn.

Các loại ánh sáng phổ biến trong thiết kế 3D

Có nhiều loại ánh sáng được sử dụng để tạo ra hiệu ứng đặc biệt. Dưới đây là một số loại ánh sáng cơ bản mà nghệ sĩ có thể sử dụng:

• Ánh sáng trực tiếp: là loại ánh sáng chiếu thẳng lên đối tượng mà không bị cản trở. Điều này tạo ra bóng đậm, sắc nét, làm nổi bật các chi tiết và kết cấu của đối tượng. 
• Ánh sáng phản chiếu: là ánh sáng được phản xạ từ các bề mặt xung quanh. Ánh sáng này mềm mại hơn và thường được dùng để làm dịu các chi tiết, mang lại cảm giác tự nhiên, nhẹ nhàng cho cảnh vật.
• Ánh sáng tán xạ: là loại ánh sáng được phân tán qua một bề mặt hoặc một chất liệu nhất định, như mây hoặc sương mù. Sử dụng ánh sáng này tạo ra một không gian mờ ảo, giúp làm giảm sự tương phản và mang lại sự mềm mại cho tác phẩm.

Trong hoạt hình 3D, ánh sáng được mô phỏng một cách chi tiết để tạo ra những thế giới hoàn toàn mới. Nghệ sĩ 3D phải hiểu rõ các loại ánh sáng khác nhau như spotlight (đèn chiếu điểm), ambient light (ánh sáng môi trường), hay area light (ánh sáng khu vực) để kiểm soát không gian và hiệu ứng ánh sáng trong cảnh.

Cách đánh sáng trong thiết kế 3D

Cách đánh sáng là nghệ thuật sắp xếp các nguồn sáng để đạt được hiệu ứng thị giác mong muốn. Đánh sáng đúng cách giúp nghệ sĩ điều khiển cảm xúc và hướng sự chú ý của người xem đến các yếu tố quan trọng của tác phẩm.

Các bước đánh sáng trong thiết kế thường bao gồm những giai đoạn sau để tạo ra hiệu ứng ánh sáng hiệu quả và nâng cao chất lượng sản phẩm thị giác:

Bước 1 - Xác định nguồn sáng chính (Key Light)

Đây là bước quan trọng nhất trong quy trình đánh sáng. Nguồn sáng chính định nghĩa cách mà ánh sáng tương tác với đối tượng hoặc cảnh. Nó thường đặt phía trước hoặc bên cạnh đối tượng để tạo ra khối và chiều sâu.

Bước 2 - Thêm ánh sáng bổ trợ (Fill Light - Nguồn sáng phụ)

Ánh sáng bổ trợ được sử dụng để giảm độ tương phản do ánh sáng chính tạo ra. Nó làm mềm bóng tối, giúp cảnh trở nên hài hòa và dễ nhìn hơn. Fill light thường có cường độ thấp hơn ánh sáng chính và được đặt đối diện với Key Light.

Bước 3 - Sử dụng ánh sáng nền (Back light hoặc Rim Light)

Ánh sáng nền giúp tạo đường viền quanh đối tượng, tạo cảm giác ba chiều và tách biệt đối tượng khỏi nền. Điều này giúp đối tượng nổi bật hơn, tạo ra cảm giác chiều sâu mạnh mẽ hơn. Loại ánh sáng này được đặt phía sau đối tượng.

Bước 4 - Điều chỉnh ánh sáng khuếch tán

Ánh sáng khuếch tán được dùng để tạo ra hiệu ứng ánh sáng mềm mại hơn, tránh việc tạo ra bóng cứng và làm giảm sự gắt gao trong thiết kế. Để điều chỉnh, nghệ sĩ thường sử dụng các bộ lọc hoặc ánh sáng từ nhiều nguồn.

Bước 5 - Tạo hiệu ứng ánh sáng đặc biệt (Special Effects Lighting)

Đôi khi, ánh sáng được sử dụng để tạo ra các hiệu ứng đặc biệt, như ánh sáng màu, hiệu ứng đèn nền hoặc ánh sáng mờ để tạo ra tâm trạng và cảm xúc nhất định.

Bước 6 - Kiểm tra và tinh chỉnh ánh sáng

Sau khi bố trí và cài đặt các nguồn sáng, bạn cần kiểm tra toàn bộ cảnh và điều chỉnh cường độ, hướng hoặc màu sắc của ánh sáng để đạt được hiệu ứng mong muốn. Sự tinh chỉnh này giúp cải thiện tổng thể thiết kế, giúp ánh sáng kết hợp tự nhiên hơn với bối cảnh và đối tượng.

Bước 7 - Sử dụng phần mềm hỗ trợ

Các công cụ như Photoshop, Blender, Maya hay 3Dx Max có nhiều chức năng để kiểm soát ánh sáng trong không gian 2D và 3D. Những phần mềm này cho phép bạn điều chỉnh ánh sáng chi tiết từ cường độ, màu sắc đến cách ánh sáng phản xạ cao.

Các phần mềm hỗ trợ cách đánh sáng trên nền tảng kỹ thuật số

Có rất nhiều công cụ và phần mềm hỗ trợ nhà thiết kế trong việc đánh sáng:

• Photoshop: Cung cấp các công cụ tạo bóng và ánh sáng để mô phỏng các hiệu ứng thị giác cơ bản trong thiết kế 2D.
• Blender, Maya, 3ds Max: Là các phần mềm mạnh mẽ trong thiết kế 3D, cho phép nhà thiết kế tạo và kiểm soát ánh sáng một cách chi tiết.
• After Effects: Thường được sử dụng trong chỉnh sửa video, giúp tạo ra các hiệu ứng ánh sáng đặc biệt.

Ánh sáng trong nghệ thuật không chỉ là một yếu tố kỹ thuật mà còn là một công cụ mạnh mẽ để thể hiện cảm xúc, ý nghĩa và thông điệp của tác phẩm. Tong một thế giới nơi thị giác đóng vai trò quan trọng, hiểu biết về ánh sáng sẽ giúp nghệ sĩ làm chủ không gian, kết cấu, và cảm xúc của mỗi tác phẩm.

Sinh viên có được học cách đánh sáng trong chương trình Media Arts của Học viện SAMA hay không?

Học viện Đào tạo Hoạt hình Quốc tế Sconnect đào tạo 2 khoa Hoạt hình và Game với tất cả 7 chuyên ngành: Sản xuất phim hoạt hình, Biên kịch hoạt hình, Kỹ thuật hoạt hình, Diễn hoạt 2D, Diễn hoạt 3D, Thiết kế ý tưởng Game, Tạo hình Game 3D. Sinh viên SAMA sẽ được trang bị tư duy mỹ thuật và tư duy điện ảnh. Các môn học vẽ tay, vẽ kỹ thuật số, các kiến thức về nguồn sáng, cách đánh sáng, phối cảnh, màu sắc… sẽ được lồng ghép trong chương trình đào tạo ở học kỳ I và học kỳ II. 

Đặc biệt, ở học kỳ II, chuyên ngành Kỹ thuật hoạt hình - Technical Animation sẽ bao gồm các môn học nâng cao như phát triển quy trình trong công đoạn sản xuất phim hoạt hình, viết mã script, kỹ thuật render, mô phỏng (simulation) các vật liệu, rigging nhân vật, xử lý các hiệu ứng đặc biệt trong phim… Mục tiêu của chuyên ngành là sinh viên có kỹ năng, kỹ thuật cần thiết để đóng góp một cách hiệu quả vào các dự án hoạt hình phức tạp.